گورْدَخمه کلمه ای است که احتمالا کمتر نام آن را شنیده اید. اما کلمه صریح و ساده و واضخی است. گوری که شکل دخمه دارد!

گوردخمه در واقع دخمه‌ای است که در صخره‌ها، کوه‌ها و یا تپه‌ها برای خاکسپاری مردگان ساخته می‌شده‌است. گوردخمه‌های زیادی از دوران مادها و پس از آنان در سراسر ایران یافته شده‌است. با این وجود، به جز یک گوردخمه صخره‌ای در تپه حسنلو، هیچ گوردخمه دیگری مربوط به دوران پیش از مادها در ایران یافت نشده‌است.

برعکس گوردخمه‌های زیادی از دوران پیش از ماد، در مناطق تحت نفوذ اورارتو (اطراف دریاچه وان در ترکیه امروزی) یافت شده‌است. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که گوردخمه‌ها بیش از آنکه ریشه و منشاء آشوری و مادی داشته باشند، به هنر معماری اورارتوها مرتبط هستند. به گوردخمه استودان (استخوان+دان) و گاهی به باور غلط «خرفت‌خانه» نیز گفته می‌شود.
در داخل قاب جدید شخصیتی به حالت تمام قد، با صورتی نیم رخ حجاری شده است. این شخص لباس بلندی بر تن و کلاه لبه داری بر سر گذاشته که قسمت پشت گردن و گوش های او را پوشانده است. دستی به حالت نیایش به طرف بالا دارد و برسمی دردست دیگر او دیده می شود

دکان داوود

این گوردخمه در سه کیلو متری جنوب شرقی سر پل ذهاب، در ابتدای جاده انزال قرار دارد و درمیان اهالی محل به ” کل داوود ” و ” دکان داوود معروف است. این مکان نزد طوایف اهل حق متبرک است و در بعضی از اوقات سال برای انجام مراسم مذهبی در آن اجتماع می کنند. این مقبره مانند گوردخمه بزرگ در بند صحنه، دارای ایوانی در جلو است. اطراف ایوان به وسیله قاب هایی تزیین شده است. در دو طرف ورودی مقبره بقایای دو ستون با پایه های مربع شکل دیده می شود. بدنه ستون ها به مرور زمان از بین رفته و تنها پایه ها و سر ستون های آن باقی مانده است.

در فاصله هشت متری زیر این گور دخمه، قاب مستطیل شکلی برروی یک قابی قدیمی تر تراشیده شده است. در داخل قاب جدید شخصیتی به حالت تمام قد، با صورتی نیم رخ حجاری شده است. این شخص لباس بلندی بر تن و کلاه لبه داری بر سر گذاشته که قسمت پشت گردن و گوش های او را پوشانده است. دستی به حالت نیایش به طرف بالا دارد و برسمی دردست دیگر او دیده می شود. در گذشته تصور می شد که این گور دخمه و نقش برجسته حجاری شده آن به دوره ماد تعلق دارد ولی در پژوهش های اخیر به هخامنشی بودن آن تاکید می شود و احتمالا نقش برجسته حجاری شده در زیز آن نیز مربوط به دوره سلوکی است.

آدرس:سر پل ذهاب – سه کیلو متری جنوب شرقی در ابتدای جاده انزل

 بردعاشقان

این گور دخمه در روستای مله دیزگی از توابع دهستان ذهاب در دامنه کوهی به فاصله دو کیلومتری از روستا قرار دارد. این گور دخمه نیز همانند گور دخمه سان رستم در دل قطعه سنگ بزرگی به شکل مکعب مستطیل ایجاد شده است. این گور دخمه دارای اتاقی است که در داخل سنگ کنده شده است. اگر چه زمانی این گور دخمه را نیز مانند سایر گور دخمه ها به دوره ماد نسبت می دادند ولی امروزه آن را متعلق به دوره ساسانی می دانند.

آدرس:سر پل ذهاب – در روستای مله دیزگی از توابع دهستان ذهاب دردامنه کوهی به فاصله دو کیلو متری از روستا

دیره

این گور دخمه در فاصله بیست و چهار کیلومتری جاده سرپل ذهاب به طرف دیره در نزدیکی روستای گلین قرار دارد. اهالی روستا این گوردخمه را به نام فرای کن با طاق فرهاد با اتاق فرهاد می شناسند. این گور دخمه به طول 50/6 متر عمق 20/3 متر و ازتفاع 15/2 متر است. در انتهای دخمه دوپله به طول 35/2 متر ایجادشده است همچنین در دیوار جنوبی این دخمه صفه ای به ابعاد 60/1*34/1 متر جهت ایجاد نقوش تراشیده شده است.

آدرس:بیست و چهار کیلو متری جاده سر پل ذهاب به طرف دیره

دربند

دخمه های دربند در بدنه کوه شوق علی واقع در شمال شهر صحنه و شمت راست آب در بند حجاری شده اند. این گور دخمه ها در بین اهالی محل به قبر کیکاوس، فرهاد تاش و گور شیرین و فرهاد معروف است. در اتفاعی که بیش از پنجاه متر از سطح رودخانه فاصله دارد محلی به طول چهادره و نیم و ارتفاع یازده متر تراشیده اند و در آن دخمه بزرگ تر را ساخته اند که درگاه آن رو به جنوب است. در جلوی گور دخمه فضای ایوان مانندی ایجاد کرده اند و در جلوی این ایوان صفه ای در صخره تراشیده اند. در دو طرف ایوان دو ستون سنگی وجود داشته که متاسفانه تنها پایه و بخشی از ساقه آن بر جای مانده است. بدنه این پایه ستون ها دارای شیارهایی شبیه به پایه ستون های دوره هخامنشی است. در نمای بالای ورودی آرامگاه تصویر خورشید بال داری حجاری شده است. در هر یک از اضلاع شرقی و غربی اتاق این گوردخمه سکویی ایجاد شده است. برروی هر یک از این سکوها قبری به طول 15/2 متر و عرض 82 سانتی متر کنده شده است.

آدرس:کرمانشاه – در بدنه کوه شوق علی واقع در شمال شهر صحنه
 
سان رستم

این گور دخمه در شصت و چهار کیلو متری جنوب کرمانشاه و به فاصله ده کیلو متری روستای بوژان در حاشیه رودخانه جزمان در منطقه جلالوند قرار دارد. این گور دخمه به صورت اتاقی در دل قطعه سنگ بزرگی کنده شده است. اتاق گور دخمه دارای ورودی است سقف ورودی به وسیله شیارهایی تزیین شده است. اتاق گور دخمه نیز دارای سقفی تقریبا قوسی شکل است. کف اتاق در حدود بیست سانتیمتر پایین تر از کف ورودی است. برخی از محققین آن را به دوره ساسانی نسبت می دهند.

آدرس:شصت و چهار کیلو متری جنوب کرمانشاه و به فاصله ده کیلومتری روستای بوژان در حاشیه رودخانه جزماندرمنطقه جلالوند

اسحاق وند

این گور دخمه در بیست و پنج کیلو متری جنوب غربی هرسین، در شمال شرقی روستای” ده نو” قرار دارند. نام این گوردخمه ها از روستایی به نام” اسحاق وند” گرفته شده است.در میان اهالی محل این گور دخمه ها به” فرهاد تاش” معروف است. این مجموعه شامل سه گور دخمه است. گوردخمه سمت راست بالاتر از دو گوردخمه دیگر قرار دارد. در قسمت بالای گور دخمه میانی، تصویر مردی به حالت تمام قد، به ارتفاع 87/1 متر و با چهره ای نیم رخ حجاری شده است. این شخصیت لباس چین دار بلندی به تن دارد و دست های خودرا به حالت نیایش در جلوی صورت خود قرار داده است. در مقابل او مشعلی به ارتفاع هشتادو سه سانتی متر و سپس آتش دانی به ارتفاع نودو چهار سانتی متر دیده می شود. در پشت این آتش دان، فردی به ارتفاع هشتاد سانتی متر حجاری شده که دست هایش را بلند کرده و از پشت یک شیء را گرفته است. در گذشته این گور دخمه ها را به دوره ماد نسبت می دادند, ولی امروزه در مورد زمان شاخت آن ها اختلاف نظر هایی وجود دارد. هرتسفلد آن ها را به دوره هخامنشی نسبت می دهد و معتقد است که گور دخمه میانی قبر گئومات مغ است.

آدرس:بیست و پنج کیلومتری جنوب غربی هرسین در شمال شرقی روستای ده نو