توضیحات

دسته: ایرانگردی و جهانگردی

نمایش از 17 فروردين 1394

نوشته شده توسط علی نجفی

بازدید: 713

علی نجفی

مساحت جزیره

مساحت جزیره ۱۴۹۱ کیلومترمربع، حدود 2/5 برابر دومین جزیره بزرگ خلیج پارس یعنی بحرین است. طول جزیره از بندر قشم، تا بندر باسعیدو در انتهای جزیره را در منابع مختلف بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلومتر تخمین زده‌اند و بیشتر روی طول ۱۱۵ و ۱۲۰ کیلومتر تکیه شده‌است. در گزارش توجیهی اجرای قانون تعاریف، طول سراسری جزیرهٔ قشم را ۱۲۰ کیلومتر ذکر کرده‌اند. عرض جزیره، در نقاط مختلف متفاوت بوده و به‌طور متوسط دارای سه عرض: کم (بین طبل و سلخ)، زیاد (بین لافت کهنه و شیب دراز) و متوسط (در منطقه اسکان) است. با این وجود، عرض متوسط جزیره قشم را ۱۱ کیلومتر می‌توان محسوب داشت.

 

زمین‌شناسی قشم

• تاریخچه زمین‌شناسی و تکتونیک منطقه: بخش شمالی خلیج فارس قسمتی از بخش جنوب شرقی زون ساختاری زاگرس را تشکیل می‌دهد که با روند کمربند چین‌خورده - راندگی شمال غربی - جنوب شرقی در اثر آخرین فاز کوه‌زایی آلپین در پلیو - پلیئستوسن چین‌خورده و دگرریخت شده‌است. سازندهای زمین‌شناسی این کمربند ممکن است محدوده سنی دیرینه‌زیستی پیشین تا ترشیری داشته باشند و شامل دیاپیرهای منسوب به پالئوزوئیک پیشین به نام سری هرمز بوده که تا عهد حاضر به طرف سازندهای بالایی و تا روی زمین فعال بوده‌اند. بر اساس نظر اکثریت زمین‌شناسان این منطقه از نظر تکتونیکی از زمان ترشیری پسین به عنوان ناحیه فعال تکتونیکی بخش جنوبی پیشانی دیگر ریختی یا کمربند همگرایی (بین‌النهرین و حوزه خلیج فارس) و همچنین حاشیه‌های صفحه فشارشی و برخوردی قاره ایران - عربی، فعال بوده‌است.

گنبد نمکی نمکدان

کوه نمکی - کوه نمکدان - در قسمت جنوب غربی جزیره، ویژگی عمده مجموعه کوهستانی غربی را تشکیل می‌دهد. این کوه که به شکل مخروط است تا ارتفاع ۳۹۷ متر (قلهٔ کوه نمکدان) می‌رسد. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخره‌های آذرین با رسوبات تشکیل شده‌است. کوه گنبد نمکی، با بقایای معادن نمک باستانی و چشمه‌های آب شور، به خودی خود یک ”اثر تاریخی طبیعی دیدنی“ با امکانات آموزشی و تفریحی را به وجود آورده‌است.

دره ستارگان

 

روستای برکه خلف در فاصله پنج کیلومتری از ساحل جنوبی جزیره قرار گرفته‌است. در شمال این روستا دره ستارگان قرار دارد. اهالی منطقه به این روستا استاله کفته می‌گویند. اما، نام دره ستاره‌ها برای این پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی جاافتاده‌است.

به دلیل شکل ویژه این دره و انواع حجم‌ها و پدیده‌های فرسایش موجود در آن وزش بادهای تند و گردش هوا در لابه‌لای ستون‌ها و حفره‌های موجود در دره تولید صدا می‌کند و به دلیل این صداها است که اهالی معتقدند با تاریک شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنه‌است و بنابراین از ورود به آن در شب خودداری می‌کنند.

دره ستاره‌ها در واقع یک ناحیه فرسایش یافته توسط آب‌های سطحی، رگبارهای فصلی و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالی به‌صورت کم و بیش دست نخورده باقی مانده، در ارتفاع بین ۷ تا ۱۵ متری از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهکی سست و پر از پوسته‌های فسیلی است. مخروط‌های نوک‌تیز، ستون‌نها و ستونک‌های فرسایشی، آرک‌ها و تیغه‌ها و دیواره‌های نواری از جمله بخش‌هایی هستند که در این دره مشاهده می‌شوند.

به دلیل سست بودن جنس لایه‌ها، می‌توان انتظار داشت که پس از هر بارندگی شدید (که به ندرت اتفاق می‌افتد) تغییرات محسوسی در مورفولوژی دره صورت پذیرد.

دژهای پرتغالی در قشم

آثار دژ پرتقالیها در شهر قشم و دژهای دیگری در خاور لافت ، موسوم به دژهای نادری - که با توپهای بزرگ آن روزگار مجهز بوده است -، در قشم دیده میشود . این دژ ، وظیفه پشتیبانی قلعه هرمز را بر عهده داشته که شامل تامین آب شیرین برای قلعه پرتقالی هرمز بوده است . بنای این قلعه در ۱۶۲۱ میلادی باعث شد شاه عباس بزرگ اقدام به جنگ بر ضد پرتقالیها و اخراج آنان از سواحل خلیج فارس نماید .

لرزه خیزی قشم

در ساعت ۱۲ و ۳۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه ۱۳۸۴ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۶/۴ در استان هرمزگان رویداد که در مناطقی از استان از جمله جزیره قشم احساس شد. کانون این زمین‌لرزه در مختصات ۰۷/۲۷ درجه عرض شمالی و ۹۱/۵۵ درجه طول شرقی، در حوالی گچین در غرب بندرعباس و در فاصله ۱۹ کیلومتری بندر درگهان (در جزیره قشم) اعلام شد. تنها پس‌لرزه ثبت شده این زمین‌لرزه که امکان ثبت و تعیین محل آن وجود داشته، در ساعت ۱۶ و ۱۱ دقیقه همان روز و به بزرگی ۸/۲ روی داده‌است.

سواحل

 

جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج فارس به خود اختصاص می‌دهد. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیب‌دراز، سلخ و دوستکو از دیدنی‌ترین سواحل جزیره قشم محسوب می‌شوند. از ویژگی‌های ساحل شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گلی آن است که چنین خصوصیتی به‌طور یک جا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود. سواحل شنی و ماسه‌ای نقره‌فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شوند. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند. ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند. سواحل زیبای جزیره هنگام در دو کیلومتری خط ساحلی جنوب جزیره قشم زیستگاه دلفین های باهوش و بازیگوش است که این مسئله موجب جذب گردشگران علاقه‌مند به قشم و جزیره هنگام شده است. گردشگران علاوه بر ساحل زیبای بین هنگام و قشم از طبیعت رویایی داخل جزیره هنگام و تنها مزرعه پرورش تمساح کشور نیز دیدن می کنند.

 

آب و هوا

قشم در گروه سرزمین‌های گرم و خشک قرار می‌گیرد و این در حالی است که رطوبت نسبی هوا در قشم بالاست. فشار هوا در قشم بین ۱۰۱۵ تا ۱۰۱۸ میلی‌بار جیوه‌است که در تابستان به دلیل گرمای زیاد، فشار هوا به کمتر از ۱۰۰۰ میلی‌بار می‌رسد. دمای متوسط سالیانه جزیره قشم حدود ۲۶ درجه سانتی‌گراد، با متوسط حداکثر و حداقل دمای روزانه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتی‌گراد است. اختلاف درجه حرارت فصلی این جزیره بسیار زیاد است. گرم‌ترین زمان‌ها ۱۰ تیر تا ۱۰ شهریور و سردترین ماه‌ها دی و بهمن است. در جزیره قشم حداکثر و حداقل دمای مطلق ۴۶ و 16 درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده‌است.

چشمه‌های جزیره قشم

چشمه‌های جزیره قشم، که به‌طور پراکنده در جای جای جزیره وجود دارند، فاقد آب شیرین بوده و عمدتاً شور هستند. برخی از این چشمه‌های عبارت‌اند از:

چشمه کارگهچشمه معدنی سولفوره و شور کارگه در میانه و هسته مرکزی ساختار تاقدیسی مجاور بندر ماهیگیری سلخ (میدان گاز طبیعی سلخ، معروف به برهوت) واقع شده‌است. آب این چشمه (چند لیتر در ثاینه) پس از نهشته شدن بخشی از مواد معدنی سیاهرنگ همراه در محل تظاهر، موجب تغذیه بیشتر آب شور در آبرهه موجود این محل بوده و در اطراف و بستر آبراهه اخیر نیز رسوبات فراوان نمک گذاشته می‌شود.

ـ چشمه گوری: رسوبات واحد گوری دارای ضخامت حدود یکصدمتر، پوشاننده نهشته‌های انیدریت و نمک‌های مربوط به سازند گچساران است که با توجه به دانسته‌ها، ستبرای حدود ۱۴۰۰ متر دارد.

چشمه‌های دامنه کوه نمکدان پهنه‌های پوشیده از رسوب نمک در کوه نمکدان دارای توده‌های بسیار بزرگ و گسترده نمک با کمیت بالا با کیفیت و خلوص نسبتاً مناسب است و از نظر اقتصادی در تأمین نمک خوراکی، نمک طبی و حتی تأمین بخشی از مشتقات موردنیاز در ترکیباتی از پتروشیمی اهمیت دارد.

پوشش گیاهی قشم

 

اولین و مهم‌ترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌های حرا مشاهده می‌شود که گونه‌ای از مانگروها به نام Avicennia marina (به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران) است و گستره‌ای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص داده‌اند. گیاهان قشم خشکی پسند و حرارت‌خواه بوده و نیاز به رطوبت زیاد در تابستان دارند و بیشتر به شکل درختچه‌های نیم‌بیابانی کوتاه قد قابل مشاهده هستند.

حیات جانوری

در آب‌ها و خشکی‌های جهان سه سیستم حیاتی از نظر تنوع زیستی از بیشترین تنوع جانوری و گیاهی برخوردارند. این سه اکوسیستم عبارت‌اند از جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی. در جزیره قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم‌های اول و دوم حضور دارند گونه‌های شناسایی شده پستانداران قشم عبارت‌اند از ۴ گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است، خفاش میوه‌خوار بزرگ‌ ترین خفاش کشور بوده و بیشتر از قشم گزارش شده‌است.

جونده۴ گونه، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و دو نوع نمسی و یک نوع جبیر یا غزال ایرانی نیز در قشم شناسایی شده‌است.

خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و ۱۷ گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شده‌اند.

مهره‌داران قشم: پرندگان از بیشترین تنوع برخوردارند. فهرست پرندگان شناسایی شده قشم تا سال گذشته ۹۸ گونه بود اما با شناسایی ۷۵ گونه پرنده دیگر، این فهرست در حال حاضر به ۱۷۳ نوع رسیده‌است. برخی از این پرندگان از جمله پرندگان نادر کشورمان هستند که شاهین کبود و حواصیل سبز از آن جمله‌اند. معدود آهوان باقی‌مانده قشم به دشت‌های بسیار زیبای فراز کوه‌ها پناه برده‌اند و آخرین روزهای پرخطر زندگی خود را در آنجا می‌گذرانند. نسل آهو در جزیره قشم به شدت در خطر انقراض است. از این جانواران بسیار زیبا و باارزش که در صورت حضور در جزیره، زیبایی خیره‌کننده‌ای به طبیعت آن می‌بخشد طی سال‌های گذشته هیچ‌گونه حفاظتی به عمل نیامده و با این ثروت‌های باارزش جزیره برخورد مناسبی صورت نگرفته‌است.

دوزیستان و خزندگان جزیره قشم: با توجه به موقعیت جغرافیای جزیره قشم در خلیج فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن و همچنین به دلیل وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر: محیط تالابی جنگل حرا، پهنه‌های گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخره‌ای، مزارع و باغ‌های کشاورزی و چمنزارهای فصلی - مطالعه مقدماتی اکولوژیک توزیع و پراکنش دوزیستان و خزندگان جزیره صورت پذیرفت.

پرندگان قشم

بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون‌ها سال پیش به این سو حدود چهارمیلیون پرنده مهاجر به‌طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه می‌آورند. به‌طور کلی، در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی می‌توان تا ۱۰۰ گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد. برخی از پرندگان جزیره قشم عبارت‌اند از: پلیکان پا خاکستری، باکلان، حواصیل خاکستری، اگرت کوچک، اگرت ساحلی، اگرت سفید، حواصیل شب، حواصیل هندی، کفچه نوک، فلامینگو ، عقاب ماهیگیر(جزیره قشم)، کرکس، جیرفتی، هوبره، سلیم خرچنگ‌خوار، صدف‌خوار، دیدومک، تله نوک پهن، کاکایی سر سیاه، کاکایی پشت سیاه، پرستو دریایی دودی، پرستو دریایی کاکلی کوچک، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی کاکلی، سبز قبای هندی، زنبور خانگی کوچک، دم جنبانک ابلق، دم جنبانک کله زرد، میوه‌خور، بلبل خرما، سنگ چشم کله سرخ، سوسک چیفچاف، سوسک جنبان، سوک سرسیاه، طرقه بنفش، طرقه کوهی، چکچک بیابانی، شهدخور، زرد پر مزرعه، سهره خاکی .

نخستین ژئوپارک کشور در جزیره قشم

دشت‌ها، دره‌ها، سواحل و کوه‌های جزیره هم وضعیتی یگانه و کم‌نظیر از نظر پوشش گیاهی، حضور حیات وحش و وجود پدیده‌های نادر زمین‌شناسی دارند. در این بخش از جزیره علاوه بر گونه‌های گیاهی و جانوری زیبا، کمیاب و در خطر انقراض که در سطح ملی و همچنین جهانی از ارزش بسیاری برخوردارند، پدیده‌های زمین‌شناسی نادر و بی‌مانندی نیز وجود دارند که هریک به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند. مجسمه‌های طبیعی و نقش برجسته‌های پراکنده، چین‌خوردگی‌ها و کوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های به‌وجود آمده از هوازدگی، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌های فروافتاده در پای ارتفاعات، کوهسرها و هیکل‌های که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس‌های اعجاب‌آوری که در شکل‌های مختلف هم چون لاک‌پشت، سگ، مارمولک، اسب آبی و یا حتی چهره آدمی در حالت خشم و فریاد و ... همه و همه بخش بزرگی از طبیعت مسحورکننده قشم هستند و از جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعت‌گردی این جزیره به‌شمار می‌روند. در سواحل جنوبی بخش غربی جزیره از بندر ماهیگیری سلخ تا روستای کانی - یعنی در فاصله سی‌کیلومتر از ساحل جزیره - روستا، مزرعه و هیچ نوع تمرکز و تجمع انسانی وجود ندارد. در بخش غربی جزیره حضور انسان و فعالیت‌های دامداری و کشاورزی از زمان‌های قدیم بسیار ناچیز بوده‌است و در حال حاضر نیز قابل توجه نیست. در این بخش از جزیره پدیده‌هایی وجود دارند همچون:

جنگل‌های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه‌های آب معدنی، تنگه چاهکو ، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس‌ها، کلات کشتاران و ده‌ها تخته سنگ و صخره با شکل‌های عجیب و غریب.

 

جغرافیای اقتصادی

 

 

دامپروری جزیره قشم تا حدودی توان بالقوه برای دامپروری را دارد و هم اکنون دامپروری به روش سنتی در جزیره انجام می‌گیرد . نزدیک به ۲۰۰۰ راس بز از نژادهای مخصوص تالی، جزیرتی، پاکستانی و هم چنین حدود ۳۰۰۰ راس گوسفند و گاو گوساله و چند هزار ماکیان در جزیره وجود دارد. منابع تغذیه دام‌ها بیشتر از سرشاخه‌ها و برگ درختان حرا است. مردم جزیره نوعی غذا به نام «فخاره» برای دام‌های خود درست می‌کنند . بیشتر دام‌ها در این جزیره در دشت مرکزی (یعنی توریان، رمکان، گربه دان و کاروان) هستند شتر یا سفینه صحرا در گذشته از اهمیت خاصی برخوردار بوده که انطباق بیشتری با محیط جزیره داشته‌است و برای حمل و نقل وهم چنین شیر و گوشت نگهداری می‌شده‌است. شترداری بیشتر در روستای طبل، جی جیان، سهیلی و سلخ رایج است. تعداد شترها در این جزیره افزون بر ۳۰۰۰ نفر است.

اولین و تنها مزرعه پرورش کروکودیل کشور به نام پارک و مزرعه کروکودیل نوپک در جزیره هنگام از توابع شهرستان قشم به تولید و تکثیر کروکودیل مشغول است. این مزرعه علاوه بر تولید گوشت و پوست امکان بازدید گردشگران علاقه‌مند را در محلی دیدنی و زیبا فراهم آورده است.