نارنجک (grenade) یا "نارنجک جنگی" (زیرا انواع دیگری نیز دارد) نوعی اسلحه‌ی گرم است که توسط نفر قابل حمل بوده و بر علیه نفرات استفاده می‌شود.

نارنجک دارای مقداری مادهٔ منفجره(خرج) است که وزن آن بستگی به نوع خرج مصرفی و وظیفهٔ تعریف شده برای نارنجک دارد ولی از یک کیلوگرم تجاوز نمی‌کند و توسط محفظه‌ای فلزی احاطه شده است. محفظهٔ فلزی معمولاً قابلیت ترکش شدن خوبی دارد تا در صورت انفجار مواد منفجره بیشترین آسیب ممکن را به نفرات دشمن وارد کند. از نارنجک در جنگهای نزدیک مثلا پاک سازی سنگر دشمن یا تیربارچی یا استحکامات دشمن استفاده می‌شود.البته نارنجک هایی نیز هستند (موسوم به HEAT) که فقط با موج حاصل از انفجار به نفرات آسیب می‌زنند. نارنجک‌ها دارای ساز و کاری هستند تا جلوی انفجار ناخواسته را بگیرد. این سازوکار در اکثر نارنجک‌ها مشابه است که به آن ضامن نارنجک می‌گویند. ضامن معمولاً شامل سوزن و اهرمی است که جلوی ضربه زدن ناخواسته و اتفاقی سوزن به چاشنی را می‌گیرد. چاشنی ماده‌ای حساس به ضربه است که پس از ضربه سوزن، ماده منفجره را بعد از مدت زمانی در حدود سه تا پنج ثانیه منفجر می‌کند. البته انواعی از مواد منفجره نیز هستند که احتیاجی به چاشنی ندارند. مانند "نیترو گلیسیرین" که خود در اثر ضربه حاصل از پرتاب نارنجک وبرخورد آن به زمین منفجر می‌شود. در این نوع نارنجک‌ها دیگر اضطراری برای پرتاب نارنجک وجود ندارد زیرا تا ضربه شدیدی نخورد منفجر نخواهد شد که البته این نوع نیز ضامن خاص خود را دارد.

ممکن است خرج نارنجک دارای مواد شیمیایی باشد(همان بمب‌های شیمیایی در مقیاسی کوچک تر).
انواع دیگری از نارنجک نیز هست که برای کشتن افراد طراحی نشده اند، مانند نارنجک صوتی که با انفجار صدای شدیدی تولید می‌کند که می‌تواند افراد را برای مدت کوتاهی گیج کند یا نارنجک نوریکه با انفجار، نور شدیدی تولید می‌کند و یا نارنجک دودزا و یا نارنجک مولد گازهای اشک آور یا بی هوش کننده که توسط نیروهای انتظامی برای متفرق کردن تظاهرکنندگان یا رهایی گروگان‌ها استفاده می‌شوند. البته نارنجک دودزا در جنگ نیز برای مخفی کردن موقت نفرات و تحرکات از دید دشمن استفاده می‌شود مثلا در هنگام حمله تک تیرانداز دشمن به ستون نفرات، برای ایجاد فرصتی برای پنهان شدن و سنگرگرفتن. نوعی نارنجک نیز وجود دارد که برای خاموش کردن آتش مورد استفاده قرار می‌گیرد که طرح و ایدهٔ آن توسط مخترعی ایرانی ارائه شده است.این به اصطلاح نارنجک محتوی مواد اتفاء حریق است و ضامنی الکترونیکی دارد.

بررسی ساختار یک نارنجک دستی و اجزای تشکیل دهنده آن

آلات ضامن : که از دو قسمت حلقه ی ضامن (غیر موقت)و دستگیره ی ضامن (موقت)تشکیل شده است.حلقه ی ضامن جهت جلوگیری از انفجار نارنجک به مدت طولانی و فعال سازی آن تعبیه شده است که تا این حلقه و پین همراه آن از نارنجک خارج نشده باشد نارنجک آماده و فعال نخواهد شد.برای اطمینان از آن که نارنجک در دست خود عمل نکند ضامنی دوم به صورت یک دستگیره بر روی نارنجک قرار داده شده است و تا زمانی که این دستگیره از نارنجک جدا نشده است نارنجک عمل نخواهد کرد.
سیستم احتراق چاشنی و چاشنی تأخیری و فیوز : این سیستم که پس از آزاد شدن ضامن ها با کوبش ماسوره روی جاشنی باعث احتراق آن شده و پس از زمان معینی که در نارنجک های مختلف متفاوت است،باعث عمل کردن فیوز و به دنبال آن مواد عامل می شود.
مواد عامل : این مواد در هر یک از انواع نارنجک های دستی به دلیل کاربرد آن ها متفاوت است . در نارنجک های ترکش زا از مواد منفجره قوی و در نارنج های صوتی – نوری از ترکیب چند نوع ماده ی منفجره که باعث ایجاد نور و صدای شدید می شود و در نارنجک های دود زا موادی به کار می روند که سوختن آن ها باعث تولید مقدار زیادی دود غلیظ شده و در نارنجک های اشک آور و خفه کننده از موادی استفاده می شود که پس از ترکیب با هم و یا سوختن باعث انتشار مواد شیمیایی سمی و خطرناک گازی شکل در محیط می شود که ورود این مواد به چشم ها و دستگاه تنفّسی باعث ترشح اشک و سوزش چشم ها و همچنین ایجاد احساس تهوع و خفگی می شود که به مدّت طولانی و با وسعت و قدرت زیاد آتشی ایجاد می کند که به راحتی و حتی با آب نیز نتوان آن را خاموش کرد.

نارنجک دفاعی Frag

ساخت : کره
رنگ : سبز زیتونی
جنس : چدنی
شکل ترکش : لوزی (از داخل برش خورده )
شعاع ترکش : 30-35 متر
زمان تاخیر : حدود 5 ثانیه
وزن : 405  گرم

نارنجک هجومی دفاعی RG 42

ساخت : شوروی سابق
رنگ : سبز زیتونی
جنس بدنه : ورق فولادی
نوع ترکش : فولاد نازک ورقی
شعاع ترکش : 25 متر
زمان تاخیر : 3 تا 4 ثانیه
وزن : 440 گرم

نارنجک امریکایی MK 2

ساخت : ایران و امریکا
رنگ : سبز زیتونی
جنس : چدنی 40 تکه
شعاع ترکش : 35-40 متر
زمان تاخیر : 3 تا 6 ثانیه
وزن : 575 گرم

نارنجک هجومی RGD 5

ساخت : شوروی سابق
رنگ : سبز زیتونی
جنس بدنه : فلز
نوع ترکش : ورق نازک فولادی به ضخامت 1 م م
شعاع ترکش : 20 متر
زمان تاخیر : 3-4 ثانیه
وزن : حدود 310 گرم

نارنجک دستی ساچمه اییBRM 75

نارنجک دستی ساچمه ای
ساخت : یوگسلاوی
مدل :  BRM 75
وزن : 336 گرم
رنگ : سبز زیتونی
جنس بدنه : پلاستیک

نارنجك دستي RGO

ساخت: روسيه
قطر: 60 ميليمتر
وزن نارنجك: 530 گرم
نوع ماده منفجره:RDX
وزن مواد منفجره: 114 گرم
شعاع تركش:  100 متر

مشخصات نارنجک:

همانطور که گفته شد نارنجک سلاح پرتابی کوچکی است به وزن 1 تا 2 پوند که آن را بمب دستی هم گفته اند زیرا ممکن است حاوی یک ماده انفجاری یا شیمیایی باشد، نارنجک هایی که با دست پرتاب می شوند با عنوان نارنجک های دستی طبقه بندی می گردند. نارنجک توسط فرد مورد استفاده قرار می گیرد و در موقعیت های مختلف تاکتیکی در دسترس است. نارنجک های دستی به هنگام حمایت از واحدهای کوچک در درگیری های تن به تن به کار می روند.
یک ویژگی اساسی، نارنجک دستی را از دیگر سلاح های موجود متمایز می کند. این عامل منحصر به فرد این است که به منظور آسیب رساندن لازم نیست آن را با همان دقتی که گلوله شلیک می شود، استعمال کرد. دیگر تفاوتهایی که نارنجک با دیگر سلاح ها دارد عبارتند از:

برد کوتاه:
منظور از برد یک نارنجک دستی فاصله متوسطی است که فرد می تواند این وسیله را پرتاب کند. این برد تنها به وسیله محدود نیست. به قدرت فردی که آن را پرتاب می کند بستگی دارد.

کوچکترین شعاع خطر موثر:
شعاع خطر موثر عبارت است از محیط منطقه مدور اطراف منطقه انفجار است. برای افرادی که در این منطقه هستند احتمالاً 50 درصد تلفات وجود دارد. البته خارج از این محیط هم ممکن است تلفات وجود داشته باشد. شعاع خطر موثر نارنجک، در مقایسه با شعاع خطر موثر یک خمپاره کوچک کم، و در انواع نارنجک ها این شعاع متفاوت است.

عمل تاخیری ماسوره:
عمل تاخیری ماسوره به علت وجود عامل تاخیری زمانی در آن است. این حالت باعث می شود که نارنجک با ایمنی پرتاب شود. بیشتر نارنجک های دستی استاندارد دارای ماسوره های تاخیری هستند و قسمت عمده آنها در اثر ضربه منفجر نمی شوند. و فقط پس از سوختن عامل تاخیری ماسوره که انفجار صورت می گیرد .
نارنجک آ یک نارنجک دستی را می توان یا یک ترقه ی معمولی مقایسه کرد یک ترقه دارای بدنه ای است که از باروت یا ماده سریع الاشتعال پر شده و یا یک شعله کوچک منفجر می شود وقتی که فتیله روشن می شود به طرف پایین می سوزد تا این باروت را مشتعل کند اشتعال باروت بدنه ی کاغذی ر می ترکاند اگر چه یک نارنجک دستی از مواد مختلف ساخته شده ولی تقریبا به همان حالت عمل می کند و دارای همان قسمت هایی است که یک ترقه دارا می باشد. نارنجک بمب دستی کوچک حاوی مواد منفجره یا عامل شیمیایی است و بر علیه نفرات ، سنگرها، خودرو ها و تجهیزات دشمن به کار می رود.

ساختمان نارنجک:

1. بدنه
2. خرج اصلی
3. ماسوره

بدنه:
قسمتی از نارنجک است که ماده انفجاری یا شیمیایی را در خود جای می دهد و شکل ظاهری نارنجک را تشکیل می دهد. بدنه ممکن است از هر ماده ای ساخته شود و کافی است که بتواند این مواد را در خود جا داده و نگه دارد و احیانا به عنوان ترکش مورد استفاده قرار گیرد. نارنجک در اشکال مختلف (کره ای ، استوانه ای، خمره ای و ...) است و جنس آن نیز از چدن، آلومینیم، پلاستیک و .... می باشد. بدنه همه نارنجک ها تو خالی است ( برای جای دادن ماده شیمیایی یا منفجره در خود) و در آنها سوراخی تعبیه شده است که می توان ماسوره را در میان مواد اصلی قرار داد و به بدنه پیچاند.

خرج اصلی:
عبارت است از ماده شیمیایی یا منفجره ای که درون بدنه نارنجک قرار می گیرد. همین ماده به نارنجک ویژگی خاصی می دهد و ماموریت آن را تایین می کند. خرج اصلی ممکن است ماده منفجره TNT، پنتولیت یا از دیگر ترکیبات شیمیایی باشد.

ماسوره:
یک وسیله مکانیکی و شیمیایی است که از طریق زنجیره ای از عمل ها و عکس العمل های مکانیکی و شیمیایی پس از طی زمان تاخیر مشخص، موج انفجار یا حرارت تولید می کند و بر دو نوع است:
1. ماسوره انفجاری: که در نارنجک های انفجاری به کار می رود و زمان تاخیر آن 3 الی 6 ثانیه است.
2. ماسوره اشتعالی: که در نارنجک های شیمیایی به کار می رود و زمان تاخیر آن 2 الی 3 ثانیه است.

ساختمان ماسوره:
1. بدنه ماسوره که روی بدنه نارنجک پیچ می شود و قطعات زیر در آن به کار می رود.
2. حلقه ضامن که اهرم مانع ضارب را در بدنه ماسوره نگه می دارد .
3. اهرم مانع ضارب که اهرم را نگه می دارد.
4. ضارب که باعث ضربه زدن به چاشنی ضربتی به وسیله فشار فنر می شود.
5. فنر ضارب که ضارب را با فشار به سمت چاشنی ضربتی پرت می کند.
6. چاشنی ضربتی که به محض برخورد با خرج حساس، تولید حرارت می کند.
7. خرج تاخیر که بین چاشنی ضربتی اصلی قرار می گیرد و زمان تاخیر لازم را ایجاد می کند.
8. چاشنی اصلی ( اشتعالی – انفجاری ) که حرارت یا موج انفجار را فراهم می کند.

عملکرد ماسوره:
الف- وقتی حلقه ضامن را از ماسوره جدا می کنند، برای جدا کردن اهرم از بدنه ماسوره مانعی وجود ندارد. فقط نیروی دست است که اهرم را به بدنه و ماسوره نگه می دارد.
ب- وقتی که اهرم رها می شود، فشار ضارب که با حالت فنری زیر اهرم مهار شده است، پس زده می شود.
پ- وقتی که اهرم با فشار فنر از سوزن از بدنه نارنجک دور می شود ضارب بر روی محور خود چرخشی می کند و با چاشنی ضربتی برخورد می نماید.
ت- وقتی ضربه ضارب نواخته می شود چاشنی ضربتی با زدن جرقه حرارت ایجاد می کند و خرج تاخیری را مشتعل می سازد.

احتیاط‌های تامینی نارنجک:

به کلیه اقداماتی که جهت کارکردن با نارنجک باید رعایت نمود، تا خود و دیگران از خطرات احتمالی در امان باشیم، “احتیاط‌های تامینی نارنجک” نام دارد، که به قرار زیر می‌باشند:
1- با هر نوع نارنجک احتیاط آمیز برخورد کنیم.٢- از ضربه زدن، انداختن یا دست‌کاری بی‌مورد نارنجک اجتناب نمائید. ٣- هرگز نارنجک را به وسیله حلقه ضامن از جا بلند نکنید. ۴- نارنجک را در مقابل عواملی مانند(رطوبت و حرارت آتش) حفظ کنید. ۵- در موقع پرتاب نارنجک در داخل مناطق ساختمانی، باغ‌ها و جنگل‌ها باید از برخورد نارنجک به موانع که خط مسیر نارنجک را تغییر داده و یا آن که باعث عقب جستن نارنجک می‌گردد، اجتناب نمود. ۶- در موقع پرتاب نارنجک باید وضعیت نیروهای خودی و مردم عادی را نیز نسبت به خطرات و صدمات احتمالی نارنجک در نظر داشته باشیم. ٧- در صورتی که نارنجک را پرتاب کردید و پس از طی زمان تاخیرش منفجر نشد به آن نزدیک نشوید.

چگونگی کار با نارنجک:
نارنجک را در دستی که می‌خواهد آنرا پرتاب کند طوری قرار دهید که اهرم مانع ضارب، در بین انگشتان شست و سبابه، روی نرمی کف دست قرار گیرد. انگشتان دیگر، روی نارنجک را می‌پوشاند. در این حالت با انگشت سبابه یا انگشت وسط دست دیگر، حلقه ضامن نارنجک را گرفته و با یک حرکت پیچش و کشش ضامن را خارج می‌کنیم. پس از این کار باید مواظب بود که فشار دست از روی اهرم ضارب کم نشود.سپس بنا به موقعیت خود و دشمن، آنرا پرتاب می‌نمائیم.

در این جا به بررسی انواع نارنجک های دستی و کاربرد آن ها می پردازیم :

نارنجک های ترکش زا :

از این نارنجک ها جهت از بین بردن دشمن در مناطق باز،خندق و حفره ها و در جنگ های شهری استفاده می شود.این نارنجک ها پس از انفجار خرج اصلی،ترکش های فلزی گداخته را به اطراف پرتاب می کنند.این نارنجک ها را می توان به 2 نوع ترکش زای تکه فلزی و ساچمه ای و یا دفاعی و هجومی تقسیم کرد :
1- نارنجک های ترکش زای تکه فلزی و ساچمه ای :

بدنه اصلی نارنجک های ترکش زای تکه فلزی دارای شیار هایی شطرنجی شکل است که با انفجار نارنجک،بدنه از روی این شیار ها بریده شده و به صورت ترکش های مکعبی در محیط پخش می شوند ( اندازه ی این ترکش ها از چند میلیمتر تا حدود 2 سانتی متر و تعداد آن ها بسیار زیاد می باشد). در نارنجک های ساچمه ای،مقدار زیادی ساچمه فلزی به صورت منظم در زیر بدنه قرار گرفته شده اند و پس از انفجار خرج اصلی،این ساچمه ها به اطراف پرده می شوند.
stinger :این نوع نارنجکها حاوی تعدادی توپ سفت می باشند(بعضیها حاوی ساچمه های بزرگ).کاربری انها به مانند کاربری فلش بنگها هستند و در محوطه هایی با گروگان و مجرمین کاربرد دارند و در عرض 3 الی 5 ثانیه به محض جدا شدن دستگیره ضامن آنها عمل خواهند کرد.نتیجه عملکرد ان گیج شدن موقتی مجرمین می باشد.

در شکل زیر نمای برش داده این نوع نارنجک را مشاهده میکنید:

2-نارنجک های دفاعی و هجومی :

از نارنجک های دفاعی زمانی استفاده می شود که دشمن سربازی را دنبال می کند و سرباز قدرت و فرصت درگیری با دشمن را ندارد پس ضامن نارنجک را کشیده و در پشت خود رها می کند و فرار می کند.چاشنی تأخیری این نارنجک طوری تعبیه شده است که خرج اصلی نارنجک را پس از مدت حدود 6 ثانیه منفجر سازد. از نارنجک های هجومی زمانی استفاده می شود که به دشمن حمله کرده و درگیری در فاصله نزدیک است؛پس باید نارنجک طوری ساخته شده باشد که پس از پرتاب فرصتی را به دشمن برای بازگرداندن نارنجک به طرف نیروهای خودی ندهد؛پس چاشنی تأخیری این نارنجک را طوری تعبیه کرده اند که پس از حدود 3 الی 4 ثانیه خرج اصلی را منفجر سازد و فرصتی را به دشمن برای بازگرداندن نارنجک به سمت خودی نمی دهد.

3-نارنجک های صوتی نوری :
این نوع از نارنجک های دستی به دلیل کابرد و موارد استفاده از آن ها،در نیروی ویژه ی پلیس و کامندو های ارتش استفاده می شود این نارنجک ها با چاشنی تأخیری کمتر از 3 ثانیه و خرج بدون ترکش ، با ایجاد نور و صدای بسیار شدید ، دشمن را برای حدود 3 ثانیه نابینا و ناشنوا می نماید و فرصت خوبی را برای دستگیری و یا کشتن دشمن به وجود می آورد. این نارنجک را می توان با سوراخ هایی دایره ای شکل و نواری سبز رنگ به دور بدنه شناسایی کرد.

FLASHBANG:فلش بنگها برای کور و کر کردن موقتی مجرمین استفاده میشود.یکی از نارنجکهای اساسی برای تیم به شمار می رود.این نارنجکها برای زمانی که مجرمین و گروگانها در یک محوطه باشند و گروگانها در خطر می باشند استفاده خواهد شد.فلش بنگ ها به محض جدا شدن دستگیره ضامن بسته به مدت زمان عملکرد انها(در بعضی 5 و در بعضی 3 ثانیه)عمل خواهند کرد.

4-نارنجک های دود زا :
از این نارنجک جهت استتار در هنگام آتش سنگین دشمن و یا برای مشخص کردن محل فرود و یا محل انجام عملیات و یا در هنگام حمله جهت مخفی شدن و غافل گیر کردن دشمن و همچنین جهت آموزش نیرو ها با ایجاد ابر غلیظی از دود رنگی (شامل انواع رنگ ها)که موافق یا مخالف با رنگ محیط است استفاده می شود.تفاوت این نارنجک ها با نارنجک های دیگر در محفظه ی بزرگ تر و بدنه ای استوانه ای شکل است.خروج دود نیز از سوراخی در قسمت کفی پایین استوانه صورت می گیرد.از این دسته نارنجکها به منظور استتار یا علامت دادن استفاده میشود که در رنگهای مختلف به منظور مأموریتهای متفاوت تولید شده است.

5-نارنجک های اشک آور و خفه کننده :
این نارنجک ها با تولید گاز های شیمیایی باعث سوزش شدید و آبریزش در چشم و بینی و ایجاد احساس خفگی شدید در انسان می شود.از این نارنجک اغلب برای دور کردن و متفرق کردن تظاهر کنندگان و معترضان حکومتی و در مواردی خاص،در میادین جنگی برای خارج کردن دشمن از سنگر ها و خانه های تیمی و بازداشت نمودن آن ها استفاده می شود.گاز های تولیدی از این نارنجک بسیار سمی بوده و اغلب استنشاق این گاز ها با عوارض جانبی همچون آسم،آلرژی،مشکلات حاد تنفسی و بینایی همراه بوده و استنشاق این گاز ها در کودکان و سالمندان و بیماران قلبی و تنفسی حتی منجر به مرگ آن ها نیز می گردد.
نکته : جهت خنثی نمودن اثر گاز های شیمایی اشک آور باید صورت خود را در بالای آتش قرار داده و تنفس کرد.
CS GAS:نتیجه عملکرد ان اشک اور بودن و اخلال در تنفس مجرمین می باشد.و عملکرد زمانی انها همانند فلش بنگ و استینگر می باشد.

6-نارنجک های دستی آتش زا :
از یکی از انواع این نارنجک ها به طور گسترده به وسیله ی معترضان حکومتی به دلیل ارزان و آسان بودن ساخت آن جهت مقابله با نیروهای حکومتی و به آتش کشیدن اموال عمومی استفاده می شده و می شود.این نارنجک های دست ساز با ترکیب مقدار زیادی بنزین و الکل و صابون خرد شده درون بطری های شیشه ای و قرار دادن تکه پارچه و یا پنبه ای آغشته به بنزین بر روی سر بطری ساخته می شود. با آتش زدن پارچه (و یا پنبه) و پرتاب کردن بطری،پس از برخورد بطری به زمین و شکسته شدن آن آتش شدیدی انفجار گونه را سبب می گردد که این آتش مدت زیادی دوام داشته و تأثیر خوبی را بر جا می گذارد.اما از این نوع نارنجک در نیرو های نظامی برای به آتش کشیدن انبار های سوخت ، مهمات و آسایشگاه های سربازان دشمن استفاده می شود.مواد آتش زای این نارنجک ها از موادی مانند فسفر،منیزیم،سدیم و پتاسیم تشکیل شده است که پس از آتش گرفتن به هیچ وجه با آب خاموش نمی شود و همچنین بر روی افراد سوختگی های شدید و دردناکی را ایجاد می کند.برای نجات پیدا کردن از دست این مواد در حال سوختن باید آن ها از روی بدن برداشته و محل سوختگی را سرد کرد.

7-نارنجک پرتابی صوتی-دودزا-اشک اور:

هر سه نوع این نارنجک هم به صورت دستی و هم به صورت تفنگی(پرتابی)نیز موجود می باشد که به وسیله پرتاب کننده مخصوص آن پرتاب می شوند.در شکل زیر این سه نوع نارنجک به صورت پرتابی را مشاهده می کنید:

در آخر می توان نتیجه گرفت که نارنجک های دستی،این جنگ افزار هایی که به آسانی قابل حمل و استفاده توسط نفر می باشد و می تواند تأثیرات خوبی را بر جا بگذارد و از انواعی مختلف با کاربرد های متفاوت به تولید می رسد،یک جنگ افزار استراتژیک و ضروری برای تک تک نیرو های پیاده مخصوصاً نیرو های ویژه و تکاوران می باشد.حتی می توان با یک تغییر کاربری بسیار ساده،یک نارنجک ترکش زا را به یک مین کششی ضد نفر تبدیل کرد.